Yaralanma ,vücuda veya bir organa dışarıdan gelen bir etki nedeniyle oluşan hasarlanma olarak tanımlanır.
Yanık,dokunun ısı,kimyasal,elektrik veya elektromanyetik enerji ile çeşitli derecelerde
hasarlanmasıdır.
Yaralanma Dolayısıyla Yanıklar Aşağıdaki Metabolik Değişimlere Yol Açarlar:
1)Hiperglisemi
2)Yağ asitlerinin mobilizasyonu ve plazma serbest yağ asitlerinin artması
3)İhtiyacın çok üstünde protein yıkımı
4)Üre sentezinde artış
Yanıklarda erken dönemde meydana gelen metabolik,kimyasal fizyolojik ve patolojik değişiklikler, özetlenirse;plazma ve sıvı kaybı,hipovolemi ve şok ile birlikte vücut ısısında metabolik yükselme ,vücut ağırlığında kayıp,protein metabolizmasında değişiklikler ve negatif nitrojen dengesinin oluşması,elektrolit değişiklikleri,karbonhidrat,yağ metabolizmasındaki değişiklikler ,vitaminlerdeki değişiklikler,lenfoid dokular ve hormonlardaki değişiklikler ,karaciğeri böbrek ve akciğerlerde değişiklikler görülmektedir.
Yanık Sonucu Salgılanmaları Artan Hormonler ve Etkileri
Hormonun Adı Yaptığı Etki
ACTH- Kortizol Protein yıkımını ve glikoneogenezisi arttırır.
Katekolaminler Glikoneogenolizisi ve lipolizisi arttırır.
(Epinefrin- norepinefrin)
Glukagon Lipolizis, glikoneogenezis ve
glikoneogenolizisi artırır,kalbe inotrop etki yapar.
GH Hiperglisemi, yağ a sitlerininmobilizasyonunu artırır.
Renin Hipertansif etki,aldesteron salgılanması
Aldesteron Böbreklerde sodyum tutulması
Antidiüretik Hormon Böbreklerde su tutulması
Yanıklı hastanın ihtiyacı olan büyük ölçüdeki enerji ve kalori ihtiyacına karşılık,vücutta süratle enerji vermek için cho depoları maalesef yoktur.
Gerekli yüksek enerji ve kalori açığını karşılamak için yağlar,proteinler,kortizonun (kortisol) etkisi ve yağ ile proteinin bir kısmı glikoz haline çevrilip kullanılır.
Protein Metabolizması
* Yanıklı hastalarda ilk günlerde yanık yarasında plazma kaybı ile ,molekülü daha küçük olan albuminler daha fazla ve globülinlerde az olarak kaybedilir.
* Hipoalbuminemi değişik hastalarda 3-7 gün fakat bazen haftalar,aylarca sürebilir.
* Sağlıklı erişkin bir birey ( 70 kg ) günde 2500-3000 kalorilik gıda alarak beslenmesini sürdürür.Günlük gıdalarda 60- 100 g protein ve bu proteinle 10-15 g nitrojen alıp,deriden 1 g feçes ile 1-2 g. İdrar ile 9-12 g nitrojen çıkarılarak alınan ve çıkarılan nitrojen denge halinde tutulur.
* Özellikle yanıklardan sonra protein yıkımı vedolayısıyla kaybı çok büyük oranda artarak, azot kaybı günde 30-50 g kadar yükselebilir. Bu artış yanıktan hemen sonra başlar ve 3-7 hafta sürebilir. Yanığın şiddeti ile kaybedilen azot miktarı arasında doğru bir orantı vardır.
* Yanıklı hastalarda ayrıca yanık yüzeyinden sızan eksuda yoluyla da protein kaybı olur.
* Eksüda yoluyla olan kayıp ,idrar yoluyla olan kaybın %20 si kadardır.
* Protein metabolizmasındaki bu değişimlere paralel olarak hipoalbuminemi,hiperglobülinemi gelişir,ayrıca kaslardaki erime gözle görülür şekle dönüşmeye başlar.
Karbonhidrat Metabolizması
* Yanık ve şoklu hastalarda başlangıçta hiperglisemi plazma laktik ve pirüvik asit seviyesinde artış olur.
* Glukoz tolerans testinde azalma,insüline karşı direnç görülür.Katabolik dönemde bu durum günlerce devam eder.
* Ağır yanıklı hastalarda bir yandan karbonhidratlar yıkılıp kullanılırken,diğer taraftan yağlar kullanılarak glikoneogenezisle glukoz yapımı devam eder.
Yağ Metabolizması
* Ağır yanıklı hastalarda, yağlar oksidasyonla kullanılarak,yüksek kalori ihtiyacı karşılanmaya çalışılır.
* Yanıklı hastaların plazma ,serbest yağ asidi seviyesinde yükselme vardır.
* Ağır yanıklı hastalarda plazma kolestrol seviyesi ,albumin konsantrasyonuna paralel olarak düşmesine karşı,trigliserit seviyesinde aynı ölçüde düşme olmamaktadır.
Vitamin Metabolizması
* Yanıklı hastalarda plazma askorbik konsantrasyonu,travma,yanık ve stresin ağırlığına paralel olarak azalmaktadır.
* Tiamin ve niotinamid de, askorbik asit gibi plazmada yükselip, idrar ile atılır.
* Riboflavinin plazma seviyesinde azalmasına karşılık , katabolik dönemde idrarla atımı azalır.Anabolik dönemde pozitif riboflavin dengesi tekrar oluşur.
* Yağda eriyen vitaminlerden A vitamini de yanıklı hastalarda idrarla atıldığından ,dışarıdan takviye edilmesi gereklidir.
Elektrolit Metabolizması
* Hücreler arası su ve elektrolit kaybı artar.
* Buharlaşma ile su kaybı 8 lt civarında olur.
* Na birikir
* Kalsiyum,çinko,potasyum ve magnezyum düzeyleri azalır.
Diyet Tedavisi
* Yanıklı hastalarda büyük ölçüde enerji ve kalori ihtiyacı olmasına rağmen ,travmaya bağlı, gastrointestinal atoni, mide dilatasyonunu önlemek için ağızdan besleme yapılmayıp,parenteral olarakta gerekli besleme ve özellikle enerji ve kalori verilemediğinden, hasta yağ ve kas proteinlerini yakarak,vücut ağırlığından belli oranda her gün kaybeder.
